*Bài viết thuộc sê-ri du lịch – ẩm thực Bordeaux và vùng Tây Nam Pháp
Nhắc đến vang Pháp, rất có thể hình ảnh đầu tiên bạn nghĩ đến sẽ là vang đỏ Bordeaux.
Những cái tên như Château Margaux, Château Pétrus hay Saint-Émilion là một số đại diện tiêu biểu làm nên tên tuổi của vang Pháp trên trường quốc tế qua bao thập kỉ, góp phần tạo dựng cho Bordeaux thương hiệu “thủ phủ rượu vang thế giới”.
Tuy thế, những người Pháp đến từ vùng đất khác như Loic – cofounder của Ẩm Thực Hiện Đại – có thể chưa chắc đã bị thu hút bởi vang Bordeaux đến vậy (nhất là nếu vùng đó lại cũng có rượu vang tuyệt hảo như quê hương Alsace của anh). Bởi sự quá nổi tiếng của vang Bordeaux đã nảy sinh một thực tế: Không dễ để mua được những chai ngon ở mức giá vừa phải (so với mặt bằng chung tại Pháp), trong khi Pháp không thiếu những vùng sản xuất ra vang ngon với giá tốt hơn nhiều, bởi ít được thế giới biết đến hơn.
Chúng tôi sẽ chia sẻ lại với các bạn câu trả lời trong bài viết dưới đây, cùng những kiến thức cơ bản và tổng quan nhất về vang Bordeaux. Hi vọng nó sẽ giúp ích cho không chỉ những ai đang có hứng thú du lịch tới miền đất xinh đẹp này, mà còn cả những người đang tìm hiểu để mua được những chai vang Pháp ngon tại Việt Nam/nước ngoài với giá cả hợp lý.
Xem thêm: Đi đâu, xem gì tại Bordeaux – Hướng dẫn du lịch chi tiết
1. Bordeaux có phải vùng sản xuất vang lớn nhất và lâu đời nhất tại Pháp?
Pháp hiện là nước sản xuất vang lớn nhất thế giới (vượt qua Ý theo số liệu mới nhất 2023), và theo suy nghĩ của nhiều người thì Bordeaux là vùng vang lâu đời nhất và lớn nhất của Pháp, bởi thế vang Bordeaux nổi tiếng cũng là điều dễ hiểu.
Thế nhưng… đây thực ra là một lầm tưởng!
Nguồn gốc của vang Pháp không liên quan gì tới Bordeaux
Vườn nho lâu đời nhất ở Pháp xuất hiện vào khoảng thế kỷ thứ 6 trước Công nguyên, tại một khu định cư gần Marseille ngày nay của người Hy Lạp đến từ Phoenicia.
Trong khi đó, những vườn nho Bordeaux – tương tự nhiều vùng khác như Burgundy – chỉ mãi đến khoảng giữa thế kỉ thứ nhất sau Công nguyên (thời kì La Mã) mới bắt đầu xuất hiện.
Vì vậy, Bordeaux không phải là vùng vang lâu đời nhất của Pháp.
Bordeaux cũng không phải vùng vang Pháp lớn nhất
Tổng diện tích vườn nho trên toàn khu vực Bordeaux là khoảng 120.000ha, chia thành nhiều tiểu vùng như Médoc, Saint-Émilion, Pomerol… mỗi tiểu vùng lại có những đặc điểm và giống nho riêng biệt.
Trong khi đó, vùng sản xuất rượu vang lớn nhất của Pháp lại là Languedoc-Roussillon, với diện tích ~250.000ha – hơn gấp đôi Bordeaux.
Nếu bạn chưa bao giờ nghe đến cái tên này, có lẽ là bởi vang Languedoc-Roussillon trong quá khứ vốn bị gắn với hình ảnh đại trà, sản xuất số lượng lớn. Tuy nhiên trong những năm gần đây, vùng này cũng đã bắt đầu được thế giới chú ý với một số dòng vang rất chất lượng.
2. Vang Bordeaux có phải ngon số một?
Đúng là Bordeaux không thiếu những chai vang tuyệt hảo (nếu bạn “chịu chi”), nhưng bảo là chúng nổi tiếng nhất thế giới vì chúng ngon nhất chắc chắn sẽ gây ra nhiều tranh cãi.
Ta không thể phủ nhận Bordeaux có những “terroir” tuyệt vời, khí hậu lý tưởng cùng nhiều nhà sản xuất lão làng, nhưng nhiều vùng khác trên thế giới cũng có thể làm ra vang tuyệt ngon.
Chúng ta đều biết vị giác là một cái gì đó rất cá nhân. Hơn nữa:
- Nếu giá cả là thước đo chất lượng (chúng tôi không nghĩ thế), thì những chai vang nổi tiếng nhất của Burgundy – điển hình như Romanée-Conti – còn đắt hơn cả của Bordeaux.
- Và nếu cho các chuyên gia rượu vang hàng đầu thế giới “thử mù” nhiều chai khác nhau, thì vang Bordeaux chưa chắc đã đứng đầu hoặc có mặt trong top đầu!
Ý thứ 2 ở trên không chỉ là giả thuyết, mà đã được chứng mình trong một sự kiện nổi tiếng diễn ra tại Paris vào năm 1976, khi một nhà buôn vang người Anh tổ chức một cuộc thử mù với những chai vang đỏ hàng đầu Bordeaux bên cạnh một số chai đến từ California – Mỹ. Bạn có biết kết quả thế nào không? Hội đồng giám khảo – hầu hết là chuyên gia Pháp – đã chấm vang California cao hơn!
Sự kiện này đã làm rúng động thế giới vang và trở nên nổi tiếng đến mức được ghi vào lịch sử dưới cái tên “Phán quyết Paris”. Hollywood còn làm cả một bộ phim về nó mang tên “Bottle Shock” (2008).
3. Lịch sử phong phú hiếm có
Nếu có một khía cạnh đặc biệt mà chỉ một số it vùng vang trên thế giới có thể so sánh được với Bordeaux, thì chinh là đây.
Như tôi đã viết trong Phần 1 của sê-ri – Tổng quan về Bordeaux, trong quá khứ vùng đất này không phải luôn thuộc về Pháp. Năm 1152, Công nương Eleanor xứ Aquitaine đã tái hôn với Henry II – người sau đó trở thành Hoàng đế Anh. Sự kiện này đã tạo ra một liên minh chính trị giữa Anh và Aquitaine (trong đó có Bordeaux), dẫn đến thời kỳ hoàng kim về thương mại của Bordeaux nói chung và rượu vang nói riêng.
Sau đó nhiều thế kỉ, Bordeaux rơi vào tay Pháp và mất đi nhiều đặc quyền trước đó, nhưng một thời kỳ thịnh vượng thứ hai đã đến với thành phố vào thế kỉ 18 nhờ các thương gia Hà Lan. Là những nhà buôn xuất chúng, họ đã có công rất lớn trong việc xuất khẩu vang Bordeaux trên toàn thế giới – từ Bắc Âu cho tới Mỹ và Ấn Độ.
Thời kỳ hoàng kim này đã giúp các nhà sản xuất vang trở nên giàu có đến mức họ bắt đầu cho xây dựng những tòa lâu đài ngay cạnh các vườn nho, hình thành nên những “châteaux” nổi tiếng của Bordeaux ngày nay.
Một điển hình là Clos d’Estournel – château rất nổi tiếng có từ cuối thế kỉ 18 tại Saint-Estèphe, được trang trí với những ngọn tháp nguy nga theo kiến trúc Ấn Độ.
4. Vùng vang đi đầu về hệ thống tiêu chuẩn và xếp hạng
Làm sao để cho thế giới thấy là ta đang làm ra rượu vang tuyệt hảo? Hãy phân loại chúng theo các tiêu chí đáng tin cậy, và đảm bảo rằng chỉ những loại chất lượng cao nhất mới được xếp những thứ hạng danh giá nhất. Đây chính là điều mà Bordeaux đã làm được trước tất cả mọi vùng vang khác.
Mọi việc bắt đầu vào năm 1855 tại Triển lãm quốc tế Paris, khi Hoàng đế Napoleon III yêu cầu các nhà buôn thiết lập một hệ thống phân loại đáng tin cậy để công chúng có thể dễ dàng hiểu được. Và thế là Hệ thống 1855 ra đời:
Hệ thống phân loại chính thức 1855 của vang Bordeaux
- Đối với vang đỏ: 60 loại từ Haut-Médoc và 1 loại từ Graves (Château Haut-Brion) được phân thành năm thứ hạng: 1st Cru đến 5th Cru, trong đó 1st Cru (Premier Cru) là cao cấp nhất.
- Đối với vang trắng ngọt: 27 loại từ các appellation Sauternes và Barsac được xếp vào 3 thứ hạng: 1st Cru Supérieur (cao cấp nhất), rồi đến 1st Cru và 2nd Cru.
Hệ thống phân loại này đã được coi là một ý tưởng “thiên tài” và được công nhận cho đến tận ngày nay. Các chai vang đỏ Premier Cru hiện vẫn nằm trong số những chai vang Bordeaux được săn lùng nhiều nhất và có giá cao nhất.
Hệ thống phân loại Saint-Émillion
Một lưu ý quan trọng là riêng Saint-Émillion và vang trắng từ Graves lại áp dụng những cách phân loại khác, không nằm trong Hệ thống phân loại 1855 nói trên:
- Vang Saint-Émillion được chia làm các thứ hạng: Premier Grand Cru Classé A (cao cấp nhất), Premier Grand Cru Classé và Grand Cru Classé.
- Nếu bạn chỉ thấy chữ “Saint-Émilion Grand Cru” trên chai (không có chữ “Classe” phía sau) thì đây lại chỉ là một chứng nhận AOC (xuất xứ có kiểm soát), không phải là thứ hạng của vang – xem hình minh họa trên.
Lưu ý: Tất cả các phương pháp xếp hạng trên của Bordeaux đều gắn liền với các “chateau” (nhà sản xuất vang) chứ không gắn với các mảnh đất hoặc vườn nho, khác với các vùng khác của Pháp như Burgundy hay Alsace.
Xem thêm: Kiến thức cơ bản về vang Alsace – Pháp cho người mới bắt đầu
5. Robert Parker là ai?
Hệ thống phân loại chính thức nói trên đã góp phần đáng kể giúp cho vang Bordeaux tỏa sáng trên trường quốc tế, nhưng đó không phải là yếu tố duy nhất.
Thực tế, những thập niên 60-70 gần đây đã là một thời kì “khủng hoảng” đối với vang Bordeaux:
- Các vườn nho gặp khó khăn do thiếu đầu tư, ảnh hưởng từ hậu quả của Chiến tranh thế giới thứ hai và khủng hoảng kinh tế 1973
- Thời tiết xấu làm hỏng nhiều vụ thu hoạch
- Một số vụ bê bối đã ảnh hưởng đến danh tiếng của Bordeaux như vụ “Winegate” năm 1973, khi một trong những nhà sản xuất lớn nhất của vùng bị kết tội làm giả những chai Bordeaux kém chất lượng và những chai Languedoc đại trà thành những chai Bordeaux hảo hạng để bán.
Và bạn vẫn nhớ “Phán quyết Paris” mà tôi đã nhắc đến ở trên chứ? Nó diễn ra vào năm nào ý nhỉ? 1976 – không có gì ngạc nhiên!
Tình hình lúc này nghe có vẻ rất tệ với vang Bordeaux phải không?
Chính xác. Thế nhưng may mắn thay có một người đã giúp đảo ngược tất cả – đó chính là Robert Parker.
Người đàn ông Mỹ sinh năm 1947 tại Maryland này chính là nhà phê bình rượu vang có tầm ảnh hưởng lớn nhất thế giới. Ban đầu vốn là một luật sư, Parker đã cho xuất bản một ấn phẩm mang tên “Người bảo vệ rượu vang” (“The Wine Advocate”) vào năm 1978. Trong đó, ông đã đánh giá vang theo thang điểm 100 – một hệ thống mang tính “cách mạng” vào thời điểm đó.
Parker bắt đầu trở nên “nổi như cồn” vào năm 1982, khi ông nhận ra được vụ thu hoạch Bordeaux năm đó chính là một trong những vintage tuyệt vời nhất, trước cả những nhà phê bình khác.
Kể từ đó cho tới suốt 30 năm tiếp theo, ông đã trở thành một “đại sứ xuất sắc” cho vang Bordeaux, và bất cứ chai nào được ông chấm 90 điểm trở lên đều ngay lập tức trở thành một thành công về mặt thương mại.
Thế nên mới có một câu nói nổi tiếng về vang Bordeaux trong giới: “Dưới 90 điểm thì không bán được. Trên 90 thì không mua nổi!”
6. Sự đa dạng của vang Bordeaux
Bordeaux nổi tiếng nhất với các loại vang đỏ có hương vị đậm đà, gỗ sồi và nồng độ cồn cao—chính là phong cách vang mà Parker yêu thích. Nhưng cho đến tận ngày nay vang Bordeaux vẫn đang tiếp tục được thế giới ưa chuộng, và đó không phải chỉ nhờ vào ông.
Sau 4 ngày ở Bordeaux và có cơ hội thử nhiều loại vang thú vị khác nhau, chúng tôi đã rất ấn tượng với sự đa dạng của vang tại đây.
Để hiểu được điều đó, ta hãy cùng nhìn vào những đặc điểm chính của vang Bordeaux:
Bờ Trái vs Bờ Phải
Một trong những yếu tố quyết định nhất hình thành nên vang Bordeaux chính là sự khác biệt rõ rệt giữa Bờ trái (bờ tây) và Bờ phải (bờ đông) của sông Garonne:
Sự phân chia địa lý này tạo ra những “terroir” (vùng đất, thổ nhưỡng…) và phong cách rượu vang khác nhau:
- Bờ trái: bao gồm các “appellation” (vùng vang được chứng nhận) như Médoc, Margaux, Graves, Pessac-Léognan… nổi tiếng với đất sỏi. Loại đất này có khả năng thoát nước tốt, rất lý tưởng cho giống nho Cabernet Sauvignon. Thế nên vang ở đây sẽ có xu hướng mạnh mẽ, đậm đà, đáng để dành lâu năm.
- Bờ phải: gồm các appellation như Saint-Émilion và Pomerol, nổi tiếng với đất sét và đá vôi. Những loại đất này phù hợp với giống nho Merlot, tạo ra những dòng vang mềm mại, dễ tiếp cận hơn với tannin mượt mà. Rượu vang từ phía này thường có hương vị trái cây nổi bật hơn, có thể uống sớm hơn ngay từ khi mới sản xuất so với các loại từ Bờ trái.
Xem thêm: 13 giống nho vang đỏ nổi tiếng nhất bạn cần biết
Những phong cách pha trộn vang đa dạng
Một đặc điểm quan trọng khác bạn cần nắm: Vang Bordeaux đa phần được làm từ sự pha trộn các giống nho khác nhau. Chính điều này đã góp phần tăng thêm sự phức tạp và đa dạng của vang tại đây.
Vang đỏ Bordeaux thường được làm từ sự pha trộn những giống nho chính sau:
- Cabernet Sauvignon: mang lại màu đỏ đậm, cấu trúc mạnh, các hương vị như lý chua đen và gỗ tuyết tùng
- Merlot: làm dịu vang hơn với các hương vị như mận và anh đào đen
- Cabernet Franc: thêm độ phức tạp về mùi hương với các nốt như mâm xôi và ớt chuông xanh
- Petit Verdot: tạo thêm màu đỏ đậm, tannin và các nốt gia vị
- Malbec: mang lại tannin mạnh mẽ và hương vị của mận đen
- Carménère: thêm các nốt thảo mộc và gia vị (ngày nay hiếm được sử dụng)
Sự pha trộn này chính là một đặc trưng nổi bật của vang Bordeaux, cho phép các nhà sản xuất tạo ra nhiều loại vang phức tạp và đa tầng, thể hiện rõ “cá tính” của từng appellation.
Và đừng quên vang trắng!
Bài viết này chủ yếu tập trung vào vang đỏ – thế mạnh của Bordeaux, nhưng nếu bỏ qua vang trắng của vùng thì sẽ là một thiếu sót. Đây cũng là một khía cạnh quan trọng của sự đa dạng mà chúng ta đang nói tới.
Tương tự vang đỏ, vang trắng Bordeaux cũng được pha trộn từ nhiều giống nho, chủ yếu là các loại sau:
- Sauvignon Blanc
- Sémillon
- Sauvignon Gris
- Muscadelle
Xem thêm: 11 giống nho vang trắng nổi tiếng nhất bạn cần biết
Từ những giống nho này, các nhà sản xuất Bordeaux có thể tạo ra nhiều dòng vang với đủ mức giá và những đặc điểm hoàn toàn khác nhau:
- Vang ngọt (vang tráng miệng): Thường được biết đến nhất với tên gọi “Sauternes”
- Vang khô đậm đà, phức tạp: Là loại được ưa chuộng nhất và có thể khá đắt. Appellation tiêu biểu nhất cho phong cách này có lẽ là Pessac-Léognan.
- Vang khô nhẹ nhàng hương trái cây: dễ uống, có thể thưởng thức không cần đồ ăn đi kèm. Appellation Entre-Deux-Mers đặc biệt nổi tiếng với loại này.
- Vang sủi: Với tên gọi Crémant de Bordeaux, đây là loại vang sủi được làm theo phong cách truyền thống tương tự Champagne và Crémant d’Alsace mà tôi rất thích! Nếu bạn tới Saint-Émilion, đừng quên ghé thử một ly tại Les Cordeliers – nhà sản xuất Crémant de Bordeaux từ 1892 trong một khuôn viên từng là tu viện cổ thế kỉ 14 (có tour tham quan hầm rượu và thử vang).
Xem thêm: Khác biệt giữa Vang đỏ, Vang trắng, Vang hồng?
Lời cuối
Chúng tôi muốn kết thúc bài viết này bằng một ý đơn giản: Bạn hãy dành thời gian để tìm hiểu và nếm thử nhiều loại vang Bordeaux khác nhau! Cho dù bạn thích phong cách nào, chắc chắn Bordeaux cũng sẽ có loại phù hợp dành cho bạn.
Không chỉ vậy, vùng đất xinh đẹp này còn rất nhiều điều thú vị khác để khám phá. Hãy tham khảo thêm các bài viết sau của chúng tôi về du lịch và ẩm thực Bordeaux:
- Du lịch BORDEAUX: Hướng dẫn tổng quan và lịch trình gợi ý
- Đi đâu, xem gì tại Bordeaux – Hướng dẫn du lịch chi tiết
- Ăn gì, uống gì ở Bordeaux: Đặc sản địa phương và những địa chỉ phải thử
Xem thêm: Kiến thức cơ bản về vang Alsace – Pháp cho người mới bắt đầu
